Μεγάλη Ιδέα

Πολιτικό και εθνικό ιδεώδες που διαδόθηκε στον ελληνικό κόσμο στις αρχές του 19ου αι. και διήρκεσε έως την τρίτη δεκαετία του 20ού αι. Ο όρος Μ.I. ανάγεται στον 19ο αι. και αποδίδεται στον Κωλέττη, αλλά η ύπαρξη και η επίδραση που άσκησε στους Έλληνες του ελλαδικού χώρου και της διασποράς πρέπει να χρονολογηθούν σε πολύ παλιότερες εποχές. Το περιεχόμενο της Μ.I. –η οποία παραφράστηκε στις ευρωπαϊκές γλώσσες με τον μάλλον αποτυχημένο όρο πανελληνισμός– απαρτιζόταν, κατά τις περιόδους της τουρκοκρατίας, του ελεύθερου ελληνικού κράτους και των αρχών του 20ού αι. στις εξής εθνικές επιδιώξεις: απελευθέρωση όλων των Ελλήνων της Βαλκανικής, των νησιών της ανατολικής Μεσογείου και της Μικράς Ασίας και γεωγραφική ενοποίηση των ελληνικών περιοχών, στις οποίες οι Έλληνες υπερτερούσαν και διατηρούσαν κοινή γλώσσα, θρησκεία και ακμαία εθνική συνείδηση παρά την ξένη κυριαρχία. Η ενοποίηση αυτή του ελληνικού κόσμου έγινε σχετικά κατορθωτή όχι με την εδαφική προέκταση, η οποία ανακόπηκε τελικά με τη συνθήκη της Λοζάννης και την ένωση της Δωδεκανήσου (1947), αλλά με τη συσπείρωση των Ελλήνων στον χώρο που ορίζουν τα σημερινά ελληνικά σύνορα. Η Μ.I. ουσιαστικά ξεκίνησε από το όραμα των Ελλήνων για μία ανασύσταση της παλιάς αυτοκρατορίας. Βασικό κίνητρο στις προσπάθειες για την υλοποίησή της αποτελούσε σχεδόν πάντοτε η απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης, πρωτεύουσας του Βυζαντίου, η οποία έμελλε να γίνει και πάλι η πρωτεύουσα του νέου βασιλείου. Έτσι, η αρχή της Μ.I. μετατίθεται στα χρόνια της πτώσης της βασιλεύουσας, δηλαδή στο 1453 ή (σύμφωνα με ορισμένους) στα χρόνια της άλωσής της από τους Φράγκους (1204). Άλλωστε, η παλινόρθωση των Παλαιολόγων συμπεριλάμβανε και την παράσταση του δικέφαλου αετού, ο οποίος αποτελούσε το σύμβολο των οραματιστών της Μ.I. μαζί με τον ναό της Αγίας Σοφίας. Η πραγματοποίηση της Μ.I. γνώρισε την πρώτη μεγάλη επιτυχία της με τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, αν και οι Έλληνες πρόσμεναν ασφαλώς ευρύτερα σύνορα και τη δημιουργία των συνθηκών για την ολοκλήρωση της εθνικής αποκατάστασης. Μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, ο βασιλιάς Όθων ενστερνίστηκε τη Μ.I. και έγινε ένας από τους πιο θερμούς θιασώτες της. Από την εποχή της βασιλείας του, οι πόθοι εκείνοι χρωμάτισαν ανεξίτηλα τα πολιτικά ιδεώδη των περισσότερων ηγετών της Ελλάδας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατόρθωσε (με τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο) να πλησιάσει την ολοκλήρωση του εθνικοπολιτικού προγράμματος της Μ.I. (συνθήκη των Σεβρών, 10/8/1920), αν και το όνειρό του για τη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών δεν έμελλε να υλοποιηθεί ποτέ. Η επιτυχία στάθηκε εφήμερη, ύστερα από την τουρκική αντεπίθεση και τους αγώνες του Κεμάλ Ατατούρκ· το όνειρο της γεωγραφικής ενοποίησης του ελληνισμού διαφοροποιήθηκε αναγκαστικά μετά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών (συνθήκη της Λοζάννης, 24/7/1923), οπότε οι εγκατεστημένοι Έλληνες στην Ιωνία, στον Πόντο και στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας εγκατέλειψαν τις εστίες τους και ήρθαν στην Ελλάδα. Μετά την τακτοποίηση των ανταλλαγών πληθυσμού, η Ελλάδα και η Τουρκία υπέγραψαν αμοιβαίες συνθήκες ειρήνης και φιλίας.